Van babygeluidjes tot woorden: hoe klanken met je kind meegroeien

De spraakontwikkeling van een kind is een wonderlijk proces. Wat begint met een paar schattige kreetjes en brabbelgeluidjes, groeit stap voor stap uit tot echte woorden en zinnen. Maar hoe verloopt die klankontwikkeling precies, en wat kun jij als ouder doen om dit te stimuleren?

De eerste geluiden

Al vanaf de geboorte ontwikkelt je kindje een manier om te communiceren. Het duurt niet lang of je leert zijn huiltjes en geluidjes te herkennen en betekenis toe te kennen. Een ‘ik-heb-honger-huiltje’ klinkt anders dan een ‘ik-heb-buikkrampjes-huiltje’ en ook weer anders dan een ‘ik-heb-een-vieze-luier’ huiltje. Rond de leeftijd van twee maanden begint een baby te vocaliseren. Daarmee bedoelen we dat je kindje gaat experimenteren met geluiden en ontdekken wat er allemaal mogelijk is met de stem, lippen en tong. Het bekende “ba-ba-ba” of “da-da-da” is niet zomaar gebrabbel; het is oefenen voor de echte spraak. In deze fase gebruikt een kind vooral klanken die makkelijk te maken zijn, zoals /b/, /m/ en /p/ en combineert deze met verschillende klinkers, waarbij de /aa/ het makkelijkst is.

De eerste woordjes

Tussen de 10 en 14 maanden wordt vaak het eerste woordje uitgesproken. Misschien nog wat onduidelijk, maar wel als doelbewuste uiting die door jou werd herkend! En na dit eerste woordje gaat het snel! Rond de leeftijd van 1;6 jaar gebruikt je kindje zo’n 10-15 verschillende woorden en je zult merken dat hier in razendsnel tempo nieuwe woordjes aan toegevoegd worden. In deze fase hoor je soms grappige vereenvoudigingen: “pip” in plaats van “kip”, of “tei” voor “trein”. Dat is een heel normaal proces. Kinderen vervangen klanken die ze nog moeilijk vinden door klanken die ze al kunnen maken of slaan moeilijke klanken simpelweg over. Door veel te luisteren en te proberen, leert je kindje te finetunen en zullen de woordjes steeds beter verstaanbaar worden.

Van klanken naar verstaanbare zinnen

Tussen de tweeënhalf en vier jaar maakt een kind een enorme sprong in zijn taalontwikkeling en de spraakontwikkeling volgt dit proces op de voet. De woordenschat groeit explosief, en de uitspraak van de woorden wordt steeds duidelijker. Rond drie jaar is een kind meestal voor 75% verstaanbaar voor mensen in de directe omgeving. Tegen de vierde verjaardag is dit ongeveer voor 80% procent, nu ook voor mensen die het kind minder goed kennen. De ingewikkeldere klanken, zoals de “r”, “l” of moeilijke medeklinkerverbindingen zoals “zw” en “sch”, volgen vaak pas later.

Spraakontwikkeling in relatie tot het lees- en spellingsonderwijs

De spraakontwikkeling loopt door tot een leeftijd van ongeveer 6, soms zelfs wel 7 jaar. Tegen de vijfde verjaardag zijn de meeste kinderen voor 90 tot 100% verstaanbaar, en spreken ze bijna alle Nederlandse klanken goed uit. We gaan hierbij uit van ééntalige (Nederlandstalige) ontwikkeling. Pas aan het eind van het tweede kleuterjaar, rond de leeftijd dat je kind klaar is om naar groep 3 te gaan, is de spraakontwikkeling echt volledig afgerond: dan kan het kind alle klanken produceren en correct gebruiken in woorden en zinnen. Op dat moment start in het reguliere basisonderwijs ook het lees- en spellingsonderwijs en is het van belang dat kinderen bij het ‘verklanken’ van een woord (het spellen) de klanken correct uitspreken en aan elkaar kunnen verbinden.

Als het langer duurt

Soms duurt het langer voordat bepaalde klanken goed lukken. Dat komt vaker voor dan je misschien denkt en is nog niet direct reden tot zorg. Zo kan het bijvoorbeeld samenhangen met een twee- of meertalige ontwikkeling dat bepaalde klanken lastig blijven omdat deze in de moedertaal niet voorkomen. De /r/ en de /h/ zijn daarbij klassieke voorbeelden, net als de correcte uitspraak van de tweetekenklanken /ui/ en /eu/. Toch is het belangrijk om alert te zijn op een aantal punten:

• Als een kind na het vierde jaar nog minder dan 75-80% verstaanbaar is, of als de uitspraak nauwelijks vooruitgaat, kan logopedische begeleiding helpen.
• Ook kinderen die veel frustratie ervaren bij het praten omdat ze niet goed worden verstaan/begrepen door hun omgeving, kunnen baat hebben bij extra ondersteuning.
• Een juiste uitspraak van klanken is een ingewikkeld samenspel van mondspieren, lippen en tong. Daarvoor is oefening nodig. Sommige kinderen hebben om medische redenen minder mogelijkheden in het bewegen van deze spieren. Dan is het belangrijk om in een vroeger stadium hulp in te schakelen van een logopedist. Signalen die hierop kunnen duiden zijn moeite die je kindje ervaart met sabbelen, likken, blazen en allerlei andere mondbewegingen.
• Daarnaast is het essentieel dat je kindje de klanken goed kan waarnemen. Als een kind klanken niet goed hoort, is het moeilijk om ze na te doen. Oorontstekingen of verkoudheden kunnen hier soms tijdelijk invloed op hebben. Heeft je kindje hier regelmatig last van en merk je daarnaast een verslechterde verstaanbaarheid, neem dan contact op met je huisarts, consultatiebureauarts of raadpleeg een logopedist.

Wat kun je als ouder doen?

• Praat veel met je kind. Vertel wat je doet, wat je ziet en wat je samen beleeft.
• Geef tijd om te reageren. Kinderen hebben soms een paar seconden nodig om iets te verwerken. Het ene kind wat meer dan het andere.
• Speel spelletjes om de mondmotoriek te verbeteren en de spieren die betrokken zijn bij spraak te stimuleren. Denk aan bellenblazen, blaasvoetbal, zuigen door rietjes van verschillende diktes en vormen, etc.
• Liedjes en versjes met herhaling helpen om ritme en klank te herkennen.
• Luister met aandacht. Door te reageren op wat je kind zegt (of probeert te zeggen), voelt het zich begrepen en gestimuleerd.

De ontwikkeling van spraakklanken is een natuurlijk proces waarin elk kind zijn eigen tempo volgt. Door te luisteren, te praten en te spelen met taal, geef je je kind een stevige basis voor communicatie, én voor plezier in praten!

Heb je zorgen of twijfels; neem contact op met één van onze logopedisten via het contactformulier of stuur een e-mail naar: info@logopediepraktijkmarisplein.nl

Dit artikel is geschreven door Suzanne van Straaten